ارث از مهم‌ترین مسائل در حقوق مدنی است که نه‌تنها جنبه‌ی حقوقی، بلکه آثار اجتماعی و خانوادگی زیادی دارد. در حقوق ایران که بر مبنای فقه امامیه تنظیم شده، قواعد مشخصی برای تعیین وراث و میزان سهم‌الارث هر یک از آنان وجود دارد. در این مقاله، به‌طور خلاصه به مبانی قانونی و شرعی تقسیم ارث و سهم هریک از ورثه خواهیم پرداخت.

⸻

ارث و مبنای آن در قانون مدنی

ارث در قانون ایران عمدتاً بر پایه‌ی فقه شیعه است. پس از فوت یک شخص، اموال وی به کسانی منتقل می‌شود که:
	•	ورثه قانونی او محسوب می‌شوند.
	•	مانعی برای ارث بردن نداشته باشند (مثل قتل مورّث، کفر، لعان و…).

قانون مدنی ورثه را به سه طبقه و در هر طبقه به درجاتی تقسیم کرده است.

⸻

طبقات ارث
	1.	طبقه اول:
	•	پدر، مادر، فرزندان (و در صورت فوت فرزند، نوه‌ها به‌جای او می‌نشینند)
	2.	طبقه دوم:
	•	اجداد (پدر بزرگ، مادر بزرگ) و خواهر و برادر (و فرزندان آنها)
	3.	طبقه سوم:
	•	عمو، عمه، دایی، خاله (و فرزندان آنها)

تا زمانی که در طبقه اول کسی زنده باشد، نوبت به طبقات بعد نمی‌رسد.

⸻

سهم‌الارث برخی از ورثه مهم

 فرزندان
	•	اگر فقط یک فرزند باشد، تمام ارث را می‌برد.
	•	اگر چند فرزند باشند:
	•	پسر دو برابر دختر ارث می‌برد.
	•	مثلاً اگر یک پسر و یک دختر باشد: پسر ⅔ و دختر ⅓ می‌برد.

 همسر
	•	زن از شوهرش:
	•	اگر فرزند داشته باشند: ⅛ از اموال منقول + سهم از قیمت اموال غیرمنقول
	•	اگر فرزند نداشته باشند: ¼ از اموال منقول + سهم از قیمت اموال غیرمنقول
	•	شوهر از زن:
	•	با فرزند: ¼
	•	بدون فرزند: ½

 زن از زمین ارث نمی‌برد؛ بلکه فقط قیمت آن به او تعلق می‌گیرد.

 پدر و مادر
	•	با وجود فرزند، سهم مادر ⅙ و پدر باقی‌مانده (معمولاً بیشتر از مادر) است.
	•	بدون فرزند، سهم مادر ⅓ و پدر باقی‌مانده است.

⸻

نکات مهم در تقسیم ارث
	•	وصیت‌نامه فقط تا یک‌سوم اموال معتبر است. (بیشتر از آن نیاز به اجازه‌ی ورثه دارد)
	•	اگر متوفی چند همسر دائم داشته باشد، سهم‌الارث بین آنان تقسیم می‌شود.
	•	در صورت وجود جنین، ارث تا تولد نوزاد نگه داشته می‌شود.

⸻

نتیجه‌گیری

تقسیم ارث در حقوق ایران قواعد مشخصی دارد که بر اساس طبقه و نسبت وراث تنظیم شده است. آگاهی از سهم‌الارث هر فرد، هم از بروز اختلافات جلوگیری می‌کند، و هم به اجرای عادلانه‌ی قانون کمک می‌کند. شناخت دقیق این قوانین به همه‌ی افراد، به‌ویژه در شرایط فوت یکی از بستگان، توصیه می‌شود.

بررسی میزان سهم الارث در حقوق ایران

در جامعه‌ی امروز، بسیاری از افراد هنگام استخدام، ثبت شرکت، دریافت مجوز، یا حتی مهاجرت با واژه‌ی سوء پیشینه مواجه می‌شوند. اما سوء پیشینه چیست و چه تفاوتی با «سابقه کیفری» دارد؟ آیا هر کسی که قبلاً محکوم شده، برای همیشه سوء پیشینه دارد؟ در این مقاله به‌صورت شفاف به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهیم.

⸻

تعریف سوء پیشینه

به‌طور ساده، سوء پیشینه (یا سابقه کیفری مؤثر) به آن دسته از محکومیت‌های کیفری گفته می‌شود که:
	•	در گواهی عدم سوء پیشینه درج می‌شوند،
	•	و آثار قانونی مانند محرومیت از حقوق اجتماعی به دنبال دارند.

در مقابل، همه‌ی محکومیت‌ها الزاماً سوء پیشینه محسوب نمی‌شوند. بسیاری از محکومیت‌های سبک، اصلاً در گواهی سوء پیشینه نمی‌آیند و اثر خاصی ندارند.

⸻

تفاوت «سابقه کیفری» با «سوء پیشینه»
	•	 سابقه کیفری: به هر نوع محکومیت کیفری گفته می‌شود (اعم از جزای نقدی، حبس تعلیقی، یا تعزیری).
	•	 سوء پیشینه: فقط شامل محکومیت‌هایی است که طبق قانون، موجب محرومیت از حقوق اجتماعی شده باشند. این موارد در گواهی عدم سوء پیشینه نمایش داده می‌شوند.

بنابراین ممکن است شخصی سابقه کیفری داشته باشد ولی سوء پیشینه نداشته باشد.

⸻

چه محکومیت‌هایی سوء پیشینه محسوب می‌شوند؟

بر اساس قانون، فقط برخی جرایم باعث سوء پیشینه می‌شوند، مثل:
	•	محکومیت قطعی به حبس تعزیری بیش از ۲ سال در جرایم عمدی
	•	محکومیت به قصاص یا حد
	•	محکومیت به سلب حقوق اجتماعی مثل ممنوعیت از اشتغال به مشاغل دولتی، وکالت، سردفتری و…

⸻

مدت‌زمان ماندگاری سوء پیشینه چقدر است؟

سوء پیشینه برای همیشه باقی نمی‌ماند. طبق قانون:
	•	۵ سال پس از اجرای حکم (در مورد حبس‌های تعزیری بیش از ۲ سال)
	•	۳ سال برای برخی جرایم سبک‌تر

اگر فرد در این مدت مرتکب جرم دیگری نشود، اثر سوء پیشینه از بین می‌رود و دیگر در گواهی مربوطه قید نمی‌شود.

⸻

گواهی عدم سوء پیشینه چیست؟

گواهی عدم سوء پیشینه، یک سند رسمی‌ است که توسط پلیس +۱۰ و نیروی انتظامی صادر می‌شود و نشان می‌دهد فرد در حال حاضر سوء پیشینه مؤثر دارد یا خیر.

این گواهی معمولاً برای:
	•	استخدام در ارگان‌های دولتی
	•	گرفتن ویزا و مهاجرت
	•	ثبت شرکت یا فعالیت‌های خاص
درخواست می‌شود.

⸻

جمع‌بندی

سوء پیشینه به معنای داشتن محکومیت‌های کیفری خاصی است که باعث محرومیت از حقوق اجتماعی و درج در گواهی سوء پیشینه می‌شود.
اما این سابقه ابدی نیست؛ با گذر زمان و رفتار درست، می‌توان آن را از بین برد و دوباره به زندگی عادی بازگشت.


سوء پیشینه یا سابقه چیست؟

در دادرسی کیفری، اثبات جرم بر عهده‌ی مقام تعقیب (دادستان) است و اصل «برائت» اقتضا دارد که هیچ‌کس مجرم شناخته نشود مگر آنکه ادله‌ی قانونی و معتبر علیه او وجود داشته باشد. در قانون آیین دادرسی کیفری ایران، ادله‌ی اثبات جرم به‌صورت مشخص و محدود تعریف شده‌اند؛ یعنی قاضی نمی‌تواند خارج از این موارد، دلیل دیگری را برای اثبات جرم بپذیرد.

در ادامه به مهم‌ترین ادله اثبات در امور کیفری می‌پردازیم:

⸻

۱. اقرار متهم

اقرار یعنی اینکه شخص، صراحتاً به ارتکاب جرم توسط خودش اعتراف کند.
اقرار باید:
	•	نزد مقام قضایی انجام شود.
	•	با اختیار و اراده‌ی کامل باشد (نه تحت اجبار یا شکنجه).
	•	در مورد جرایم حدی، نیاز به تکرار در دفعات مشخص دارد.

اقرار از قوی‌ترین ادله محسوب می‌شود، اما در عین حال باید همراه با شرایط قانونی خاصی باشد تا معتبر شناخته شود.

⸻

۲. شهادت شهود

شهادت نیز یکی از ادله مهم در امور کیفری است.
اما برای آنکه شهادت پذیرفته شود، باید شرایطی وجود داشته باشد، مانند:
	•	اهلیت شاهد (بلوغ، عقل، ایمان و…)
	•	نبود دشمنی یا نفع شخصی در دعوا
	•	تطابق شهادت با واقعیت

در برخی جرایم مثل حد زنا یا لواط، تعداد مشخصی شاهد لازم است (چهار نفر مرد عادل).

⸻

۳. علم قاضی

علم قاضی یعنی باور وجدانی و شخصی قاضی به وقوع جرم بر اساس قرائن و شواهد موجود در پرونده.
البته در قانون جدید، علم قاضی هم به‌عنوان یکی از ادله مستقل شناخته شده، اما باید:
	•	مبتنی بر قرائن موجود در پرونده باشد.
	•	قابل استدلال و توجیه باشد.

مثلاً اگر دوربین مدار بسته صحنه‌ای را ضبط کرده باشد و قاضی با دیدن آن قانع شود، این علم می‌تواند مبنای حکم باشد.

⸻

۴. سوگند

در امور کیفری سوگند فقط در موارد محدود و خاص کاربرد دارد، برخلاف دعاوی حقوقی که جایگاه پررنگ‌تری دارد.
مثلاً در برخی دعاوی مانند قذف (نسبت دادن زنا)، اگر مدعی نتواند شاهد بیاورد، سوگند متهم می‌تواند به نفع او تمام شود و از مجازات رهایی یابد.

⸻

۵. قسامه (سوگند گروهی)

قسامه در مواردی مثل قتل یا جرح عمدی کاربرد دارد که دلیل قاطع وجود ندارد ولی ظن قوی علیه متهم هست.
در این صورت، اولیای دم یا مدعی باید ۵۰ قسم بخورند که متهم مرتکب جرم شده. اگر نتوانستند، نوبت به متهم می‌رسد که برای بی‌گناهی‌اش قسم بخورد.

⸻

نتیجه‌گیری:

در امور کیفری، چون با حقوق و آزادی‌های اساسی اشخاص سروکار داریم، باید ادله‌ای قوی، شفاف و قابل اطمینان وجود داشته باشد.
اقرار، شهادت، علم قاضی، سوگند و قسامه، تنها ابزارهایی هستند که قانون‌گذار برای کشف حقیقت در اختیار سیستم قضایی قرار داده.
با شناخت دقیق این ادله، هم حقوق متهم و هم حق جامعه در تعادل حفظ خواهد شد.